Michał Hochman przekazał Muzeum Pokojowi Brunona Schulza w Drohobyczu dokumentację związaną z wystawieniem w 1988 roku na Broadwayu pionierskiego, kameralnego, inspirowanego prozą Brunona Schulza spektaklu „The Fatal Lack of Color” („Fatalny brak kolorów”). Projekt wspierała The American Foundation for Polish-Jewish Studies zarządzana przez wybitnego pisarza Jerzego Kosińskiego, a Patronami jej byli nobliści: Josif Brodski, Czesław Miłosz, Isaac Bashevis Singer i Elie Wiesel. Spektakl wystawił zespół The Bruno Schulz Theatre Company, którego dyrektorem był właśnie Michał Hochman.   

     Pomysł spektaklu, a na pewno jego scenariusz był dziełem Emila Wardy i Krzysztofa Hariasza, absolwentów UMCS w Lublinie, aktorów tzw. teatrów alternatywnych w Lublinie (Provisorium, Grupa Chwilowa), którzy na przełomie lat 70. i 80. XX wieku współtworzyli środowiska opozycyjne w kręgach akademicko-kulturalnych Lublina, wspierali powstanie „Solidarności”, tzw. podziemne wydawnictwa i inicjatywy kulturalne. Po wprowadzeniu stanu wojennego zostali internowani, byli sądzeniu, w 1983 zdecydowali się wyjechać z Polski do USA.
     Michał Hochman przebywał w USA od 1968 roku. Jego rodzice pochodzili z okolic Lublina, II wojna światowa zmusiła ich do ucieczki na wschód, zostali deportowani na Syberię; Hochman urodził się w Isyk-kulu koło Omska. Po wojnie rodzina powróciła do Polski i osiadła w Lublinie. W 1959 roku, kiedy miał 15 lat, Michał zadebiutował na scenie muzycznej, jego talent kompozytorski i piosenkarski potwierdzały nagrody, występy na przeglądach i festiwalach, udział w wielu przedsięwzięciach muzycznych; inspirował się rhythm and bluesem i rock and rollem, aby z czasem wypracować także własny, balladowy styl. Tymczasem antysemickie wydarzenia roku 1968 zmusiły rodzinę Hochmanów do wyjazdu do USA. Michał starał się kontynuować pasje muzyczne, jednakże stabilizację przyniosły mu studiach w zakresie planowania regionalnego oraz ochrony środowiska na University of Pennsylvania w Filadelfii i praca w tej dziedzinie, pozwalając na uczestnictwo (i kreowanie) m.in. wydarzeń kulturalnych w kręgach polonijnych. W 1984 roku po raz pierwszy przyjechał do Polski, dwa lata później zagrał znowu koncert w Polsce.
     Dla Muzeum Pokoju Brunona Schulza w Drohobyczu Michał Hochman przekazał cenne dokumenty, obrazujące proces przygotowywania spektaklu „The Fatal Lack of Color” („Fatalny brak kolorów”), przede wszystkim w wymiarze organizacyjno-finansowym, czym – jako Executive Director utworzonej w tym celu The Bruno Schulz Theatre Company – zajmował się.


Pismo Jerzego Kosińskiego


Pismo Jerzego Kosińskiego do Michała Hochmana

     Wyróżnioną wartość mają oryginały dwóch pism podpisanych przez sławnego pisarza, byłego przewodniczącego amerykańskiego PEN Clubu - Jerzego Kosińskiego, dyrektora The American Foundation for Polish-Jewish Studies, prestiżowej organizacji, której Patronami byli wówczas nobliści: Josif Brodski, Czesław Miłosz, Isaac Bashevis Singer i Elie Wiesel, a wśród członków – Leszek Kołakowski, Zbigniew Brzezinski, Eva Hoffman, Jan Karski, Krzysztof Penderecki, Arthur Rubinstein.  Jerzy Kosiński pisze, że The American Foundation for Polish-Jewish Studies wesprze przygotowanie spektaklu oraz wprowadzi go do programu cyklu jesiennych wydarzeń 1988 roku „The Tribute to Bruno Schulz”.
      Wśród dokumentów jest papier firmowy The Bruno Schulz Theatre Company (z logo autorstwa chyba Andrzeja Czeczota) i okolicznościowe koperty, kserokopie przekazów bankowych osób i instytucji, które wspierały produkcję spektaklu, podziękowania dla nich i zaproszenia na przedstawienie, pisma z informacjami o charakterze spektaklu i osobie Brunona Schulza, ulotka spektaklu z informacjami o jego producentach i wykonawcach, w tym z notami o aktorach (odbył się specjalny casting), ulotka „The Tribute…” z miniaturą plakatu autorstwa Rafała Olbińskiego itp.  

Czeki - wpłaty darczyńców na produkcję spektaklu

     Spektakl „The Fatal Lack of Color” zagrano dziewięć razy między 6. a 16. października w Lamb’s Theatre w Nowym Jorku (130 West 44th Street). Pokazy spektaklu, zgodnie z projektem, wpisano w program cyklu jesiennych wydarzeń (New York Fall 1988) organizowanych przez The American Foundation for Polish-Jewish Studies oraz PAN American Center pod hasłem „The Tribute to Bruno Schulz”. 
     Cykl ten rozpoczęło prestiżowe spotkanie w ratuszu miejskim Town Hall na Manhattanie, w jakim wzięło udział – jak relacjonuje New York Times w wydaniu z 9 października 1988 roku w sprawozdaniu „Writers Honor a Long-Dead Peer” – około tysiąca zaproszonych gości. Aby wyrazić uznanie dla twórczości Brunona Schulza i pamięci o nim, Jerzy Kosiński oświadczył, że The American Foundation for Polish-Jewish Studies ustanowiła nową Nagrodę Literacką im. Brunona Schulza w wysokości 10 tysięcy dolarów. Pierwszą nagrodę otrzymał Zbigniew Herbert, przebywający wtedy w Paryżu, który nie mógł być obecny na uroczystości. Kosiński, jak wynika z artykułu w NYT, wyjaśnił, że nagroda przeznaczona jest dla pisarzy niewystarczająco znanych, jednakże – jak miał powiedzieć – „każdy pisarz jest niewystarczająco znany”. W roku 1989 Nagrodę im. Brunona Schulza otrzymał serbski pisarz i eseista Danilo Kiš – i już później jej nie przyznawano. 

Program „The Tribute to Bruno Schulz”

     Podczas wspomnianej inauguracji programu „The Tribute to Bruno Schulz” wystąpiła m.in. Susan Sontag, jedna z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich pisarek, eseistek, krytyczek kultury i porządku społecznego oraz Czesław Miłosz. Kolejnym wydarzeniami cyklu, poza spektaklem Hariasza i Wardy, były: wystawa grafik i rysunków Schulza ze zbiorów Muzeum Literatury w Warszawie oraz pokazy filmów inspirowanych dziełem Schulza – „Niebo bez słońca” Jana Rybkowskiego, „Ażiotaż biletów na czas” Aliny Skiby, rzecz jasna – „Sanatorium pod klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa, zaś na koniec w The Kosciuszko Fundation zaplanowano „scholarly conference” o kreatywnej sztuce Brunona Schulza.


Michał Hochman, Larissa Baldovin, Grzegorz Józefczuk, Lublin, 30.09.2023

Dokumenty przekazane przez Michała Hochmana pozwolą zrekonstruować ten bardzo ważny, a jakby zapomniany moment obecności Brunona Schulza w przestrzeni kultury amerykańskiej, uznania elit amerykańskich, w tym pochodzenia żydowsko-polskiego, dla jego twórczości i rozumienia symboliczności jego biografii.
W imieniu Muzeum Pokoju Brunona Schulza w Drohobyczu, w imieniu Polonistycznego Centrum Naukowo-Informacyjnego im. Igora Menioka Uniwersytetu w Drohobyczu i jego dyrektorki dr Wiery Meniok składam wyrazy podziękowania za ten dar.

© Grzegorz Józefczuk

Posłuchaj / zobacz – piosenki Michała Hochmana:

https://www.youtube.com/watch?v=w_RtAYhYf5I

https://www.youtube.com/watch?v=VlL4_6SQhLQ

https://www.youtube.com/watch?v=oS-BAoG7jgg

https://www.youtube.com/watch?v=LD_OcprNGsY

https://www.youtube.com/watch?v=Tkt1yHNmArc

https://www.youtube.com/watch?v=HpfUyAmw7Q0